ده ستاره‌ی پرنور آسمان : (۱) شباهنگ

 به درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان شب رسیدیم؛ شباهنگ

در نزد مصریان باستان این ستاره ایزد باران بوده چون طلوع این ستاره با طغیان نیل و شروع فصل بارندگی همراه بوده است. شباهنگ یکی از شش ستاره‌ی صورت‌واره شش‌ضلعی زمستانی محسوب می‌شود. از ادامه دادن سه ستاره‌ی کمربند جبار به سمت جنوب‌شرق به این ستاره زیبا می‌رسیم. شباهنگ یک ستاره‌ی سفید آبی است که  حدود ۲۵ برابر درخشان‌تر از خورشید ماست. همان‌طور که از عدد فاصله‌ی آن نسبت به ما پیداست شباهنگ همایسه‌ی خورشید است و چیزی که باعث شده تا این ستاره درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان شب لقب گیرد، نزدیکی آن به ما و جوان بودن آن است. (فراموش نکنید شباهنگ درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان شب است. در آسمان شب اجرام درخشان‌تر از شباهنگ نیز وجود دارند که سیارات زهره، مشتری و مریخ در هنگام مقابله هستند.)

چند نکته‌ی جالب درباره‌ی شباهنگ را با هم مرور ‌کنیم. اخترشناسان در سال ۱۸۶۲ میلادی همدم شباهنگ را کشف کردند و دریافتند که شباهنگ، شباهنگ A، یک ستاره‌ی دوتایی است همدم شباهنگ، شباهنگ B، یک کوتوله‌ی سفید است که از قدر ۸/۵ می‌درخشد و اختلاف شدید روشنایی این دو از هم یعنی ۱۰ قدر اختلاف، رصد همدم شباهنگ را دشوار کرده است. داستان کشف این همدم بسیار جالب است. (می‌توانید داستان کشف آن را در ماهنامه‌ی ۱۹۰ نجوم با ترجمه‌ی شادی حامدی آزاد بخوانید.) در واقع از لحاظ اخترفیزیکی این دو ستاره هم‌زمان متولد شده‌اند ولی همدم شباهنگ که بسیار پرجرم‌تر بوده زودتر پیر شده و تبدیل به یک کوتوله‌ی سفید شده است. همدم شباهنگ نزدیک‌ترین کوتوله‌ی سفید به ما است.  فاصله‌شان این دو ستاره‌ی از هم به دلیل اختلاف زاویه مداری‍شان باعث می‌شود ما جدایی این دو ستاره را با زاویه‌های متفاوت بینیم.  یعنی جدایی زاویه‌ای‌شان بین ۳ ثانیه تا ۱۱ ثانیه قوس متغییر است.

شباهنگ سرخ یا سفید؟

بطلمیوس در کتاب مَجستی که کتاب راهنمای آسمان در چند قرن به شمار می‌رفته چندین بار اشاره کرده است که شباهنگ یک ستا‌ره‌ی سرخ است، با توجه به اینکه بطلمیوس رصدگر دقیقی بوده قاعدتاً نباید اشتباه کرده باشد. علت این مساله هنوز سربه مُهر باقی مانده است. آیا شباهنگ تغییر رنگ داده است؟ از لحاظ اختر فیزیکی غیرممکن است. آیا شباهنگ به تازگی شکل گرفته یا این‌که در آن زمان عاملی باعث غالب بودن سرخی در شباهنگ بوده است؟ نمی‌دانیم.

نکته‌ی جالب دیگر درباره درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان، شعرای یمانی، ارتباط آن با شعرای شامی است. همان‌طور که این دو ستاره در آسمان در یک ناحیه قرار دارند در در دنیای واقعی هم این دو ستاره به هم نزدیک‌اند فاصله‌ی این دو ستاره از هم حدود ۵ سال نوری است.